Το Όρος Σεν-Βικτουάρ του Σεζάν

Στη ζωή του μοναχικού Πωλ Σεζάν δεν υπάρχουν διακυμάνσεις.  Γνωρίζει τον Εμίλ Ζολά στο κολέγιο Bourbon Αιξ-αν-Προβάνς πηγαίνει στο Παρίσι να σπουδάσει ζωγραφική, δεν γίνεται δεκτός στο επίσημο Σαλόνι (Σαλόν), εκθέτει το 1863 στο Σαλόνι των Απορριφθέντων και μετά τον θάνατο του πατέρα του, έχοντας πλέον μια κληρονομιά 200.000 φράγκων, αποσύρεται πάλι στο Αιξ για να συνεχίσει να ζωγραφίζει.  Από την σχέση του με την Hortense Fiquet έχει έναν γιο, τον Πωλ, αλλά προτιμά να ζει μόνος.  Ο Σεζάν ενοχλείται από οποιαδήποτε ανθρώπινη παρουσία.  Είναι ο άνθρωπος που ζει μοναχικά «στο βάθος του διαδρόμου». 

Αν στις αρχές του 19^ου αι. ο μεγάλος ζωγράφος είναι ο Ζαν Ντομινίκ Ένγκρ, ο αιώνας θα κλείσει με τον Πωλ Σεζάν.  Ο Σεζάν, ως καλλιτέχνης και ως δάσκαλος, υπήρξε ζωγράφος ζωγράφων.

_{H τάφρος και το όρος Sainte Victoire. 1870, ελαιογραφία σε μουσαμά 80 Χ 129 εκ. Μόναχο, Νέα Πινακοθήκη}

«Στο τοπία αυτό διαφαίνεται η πολύτιμη επαφή του Σεζάν με την ζωγραφική των ιμπρεσιονιστών, τους οποίους είχε την δυνατότητα να μελετήσει καλύτερα κατά την διάρκεια της πρώτης παραμονής στο Παρίσι.  Η παλέτα του αποκτά πιο ανοιχτές αποχρώσεις, αν και δεν παύει να δουλεύει τις φόρμες με πυκνά παχύρρευστα χρώματα, συνήθεια που προέρχεται από τη σχέση του με τη ρεαλιστική ζωγραφική του Κουρμπέ.

Οι μεγάλες αποφασιστικές πινελιές δίνουν στον πίνακα εκφραστικότητα και δυναμισμό.  Όλα διατηρούν την υλική τους ζωτικότητα, δεν εξαερώνονται όπως στους πίνακες των ιμπρεσιονιστών της εποχής, αλλά αντίθετα επιβάλλονται με το σήμα του και μόνο, με τον όγκο τους.  Η προσεγμένη διάταξη σε παράλληλα πλάνα βοηθά να υπάρχει πειθαρχία και να κατευθύνεται το βλέμμα στο κέντρο του πίνακα, στο άνοιγμα που σχηματίζει η σιδηροδρομική γραμμή και που θυμίζει ανοιχτή πληγή.  Αντίθετα από τον Ζολά και τους ιμπρεσιονιστές φίλους του, ο Σεζάν αποδοκιμάζει δριμύτατα τις βίαιες επεμβάσεις του ανθρώπου στο τοπίο, και πολλές φορές τονίζει την απογοήτευση που του προξενούν οι μηχανές, τα σίδερα, η αλόγιστη εμμονή σε καθετί καινούργιο, έστω κι αν αυτό συνεπάγεται την καταστροφή της απαράμιλλης ομορφιάς της φύσης.  Σε αυτόν τον πίνακα, που βρίσκεται στο Μόναχο, εμφανίζεται επίσης για πρώτη φορά το όρος Sainte Victoire, αγαπημένο θέμα του Σεζάν τα τελευταία χρόνια της καλλιτεχνικής του πορείας».  (κείμενα: Stefania Lapenta, Μεγάλοι ζωγράφοι, σ.84, σειρά: Βιβλιοθήκη τέχνης Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Νο 12 Σεζάν)

_{Το όρος Sainte-Victoire, 1905, Ελαιογραφία σε μουσαμά 63,5 Χ 83 εκ. Ζυρίχη Kunsthaus}

Ο Meyer Schapiro έλεγε πως η ζωγραφική του Σεζάν τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε αποκτήσει μια εκπληκτική ελευθερία.  Η έντονη εκφραστικότητα, που χαρακτήριζε τα «ρομαντικά νεανικά έργα του», επανέρχεται με νέα μορφή σαν «ραψωδία χρωμάτων», μοναδικός ύμνος στην γη και το βουνό. 

Εκείνο που καθορίζει τη δομή του πίνακα είναι το χρώμα, με το χρώμα ολοκληρώνει τις φόρμες, οδηγώντας τη σύνθεση σχεδόν ένα βήμα πριν από την αφαίρεση.  Στο παιχνίδι με τις κηλίδες χρωμάτων ο Σεζάν ανακαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο συνδέει τα πράγματα.  Όχι μόνον με την ουσία τους, αλλά και την εσωτερική τους πνευματικότητα.

O Εμίλ Μπερνάρ θα γράψει στην μητέρα του, στις 5 Φεβρουαρίου 1904: «οι πίνακές του γίνονται κομμάτι – κομμάτι.  Αφήνει παντού λευκά διαστήματα, […] ξεκινώντας από τη λεπτομέρεια και τελειοποιώντας ορισμένα μέρη πριν συνεχίζει με το σύνολο.  Αυτή η μέθοδος «στο στυλ του Ενγκρ» διαφαίνεται καθαρά στον πίνακα, όπου εμφανίζονται τα λευκά που αναφέρει ο Μπερνάρ ενώ στην υπόλοιπη επιφάνεια διατρέχουν κατακόρυφες πινελιές, που βασίζονται στις χρωματικές αντιθέσεις για να αποδώσουν τις φόρμες και το βάθος.  Τα πάντα περιλαμβάνονται σε αυτό το τολμηρό μωσαϊκό χρωμάτων, που βασίζεται σε λίγες αποχρώσεις του καφέ και του πράσινου. 

Η φύση για τον Σεζάν εκφράζεται αποκλειστικά «διαμέσου χρωματικών κηλίδων, που διαδέχονται η μια την άλλη, σύμφωνα μ’ ένα νόμο της αρμονίας», δεν υπάρχουν «παρά μόνο αντιθέσεις», που φτάνουν στα διεισδυτικά μάτια του ζωγράφου σαν χρωματική αίσθηση.  «Το άρωμα των πεύκων, που είναι τραχύ κάτω από τον ήλιο, θα πρέπει να συνδυάζεται με την μυρωδιά των αγρών, με την μυρωδιά της πέτρας, με το άρωμα του μαρμάρου του Sainte-Victoire.  Αυτό ακριβώς πρέπει να αναδειχθεί και μόνο με χρώματα, δίχως φιλολογία».  (σ.168, Σεζάν, μεγάλοι ζωγράφοι, σειρά: Βιβλιοθήκη τέχνης, στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

_{To όρος Sainte-Victoire 1905, Eλαιογραφία σε μουσαμά 60Χ72 εκ. Βασιλεία, Μουσείο Καλών Τεχνών}

Ο ασβεστώδης όγκος του βουνού, με τη χαρακτηριστική του κορυφή στα δεξιά, δεσπόζει επιβλητικός στην κοιλάδα του Αιξ-αν-Προβάνς.  Η αινιγματική ομορφιά του είχε αιχμαλωτίσει τον Σεζάν, ο οποίος δούλευε ακούραστα το ίδιο «μοτίβο» επί είκοσι χρόνια.

Το βουνό πρωτοεμφανίζεται στην ζωγραφική του στην δεκαετία του 1870, στο βάθος του πίνακα Η τάφρος και το όρος Sainte–Victoire (s.95) και επανέρχεται συνεχώς τα επόμενα χρόνια, από διαφορετικές οπτικές γωνίες.

Όταν το 1901 αγοράζει το σπίτι στο Lauves, βόρεια από το Αιξ-αν-Προβανς και εγκαθιστά εκεί το ατελιέ του, ο Σεζάν βλέπει από την βεράντα του το Sainte-Victoire  και με τη γνωστή του εμμονή ασχολείται σχεδόν ψυχαναγκαστικά με την απόδοσή του.

Ο πίνακας της Βασιλείας είναι από τις πιο επιτυχημένες προσπάθειές του όσον αφορά τις σχέσεις ανάμεσα στο σχήμα και το χρώμα.  Ο ζωγράφος τεμαχίζει τη φύση σ’ ένα μωσαϊκό από κηλίδες χρωμάτων καλά αρθρωμένων μεταξύ του  (το πράσινο της κοιλάδας ενώνεται με τον ουρανό, το ίδιο και τα σπίτια με τα δένδρα).  Μόνο το βουνό, που ορθώνεται στον ορίζοντα ξεχωρίζει με τα μπλε, τα γαλάζια και τα λευκά και κυρίως με την επιβλητική του παρουσία.  (σ.166 στο Σεζάν, μεγάλοι ζωγράφοι, σειρά Βιβλιοθήκη τέχνης, στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

_{Σεζάν, όρος Σεν Βικτουάρ, 1888-89 Μουσείο Τέχνης Βαλτιμόρη.}

Το βουνό αποτελούσε πηγή έμπνευσης για τον Σεζάν, που το ζωγράφισε «από μέσα», ώστε να αναδείξει τον όγκο του.

_{Πιέρ Ογκίστ Ρενουάρ, όρος Σεν Βικτουάρ, Πινακοθήκη Πενεπιστημίου Γέιλ, Νιου Χέιβεν.}

 Σε σύγκριση με τον Σεζάν, ο Ρενουάρ ήταν ευαίσθητος σε μία «εξωτερική» οπτική, όπως φαίνεται από την επίδραση του ατμοσφαιρικού φωτός και τις επιφάνειες των αντικειμένων.

_{Σεζάν, το όρος Σεν-Βικτουάρ όπως φαίνεται από τη Λε Λαβ, 1902-1906, Μουσείο Τέχνης Νέλσον-Ατκινς, Κάνσας Σίτι}

Ο Σεζάν προτιμούσε τα ασαφή αδιευκρίνιστα περιγράμματα, που υπογραμμίζουν τη δύσκολη και διαρκή μελέτη του πάνω στο χρώμα.  Επιδίωκε να εναρμονίσει τον εξωτερικό κόσμο με την κατάσταση του νου, να τα συνενώσει.

_{Σεζάν, Το Όρος Σεντ-Βικτουάρ από το δρόμο προς το Λε Τονολέ, περι. 1900, Κρατικό Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.}

  Στη διαρκή μελέτη της φόρμας, ο Σεζάν φαίνεται να επιδιώκει να συνενώσει την γη με τον ουρανό θέλοντας να προκαλέσει μ’ αυτόν τον τρόπο ένα ενιαίο, επιβλητικό αισθητικό αποτέλεσμα.

_{Σεζάν Ορος Σεν Βικτουάρ από Σατό Νουάρ, 1904 – 0906, Μουσείο Τέχνης Μπριτζστόουν, Τόκιο.} 

_{Το όρος Sainte Victoire (λεπτομέρεια), 1905  Ζυρίχη, Κunsthaus}

Το βουνό περιβάλλεται από ένα στρόβιλο χρωμάτων, που μπλέκει τα σύννεφα με τα δένδρα αφήνοντας το φως να φωτίζει μόνο το σπίτι.

_{Σεζάν, το όρος Σεν-Βικτουάρ από το Λε λαβ, ιδιωτική συλλογή, Φιλαδέλφεια.  Αυτή είναι και η μοναδική υδατογραφία του βουνού σε όρθιο κάδρο.}

Για την μεταφορά Τάκης Ντάσιος, Σεπτ. 2012

Παραπομπές

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

1839, στις 19 Ιανουαρίου γεννιέται ο Πως Σεζάν στο Αιξ-αν-Προβάνς

1852, Σπουδάζει στο κολλέγιο Bourbon, αρχή της φιλίας του με τον Ζολά.  Ο Λουδοβίκος Βοναπάρτης ανακηρύσσεται αυτοκράτορας με το όνομα Ναπολέων Γ’

1859, Σπουδάζει Νομικά στο Πανεπιστήμιο του Αιξ, ο πατέρας του αγοράζει την έπαυλη «jas de Bouffan», κοντά στο Αιξ.  Αρχίζουν τα έργα στην Διώρυγα του Σουέζ.  Γεννιέται στο Παρίσι ο Σερά.

1863, εκθέτει στο Σαλόνι των Απορριφθέντων

1864, Περνά το καλοκαίρι στο Αιξ-αν-Προβάνς.  Το Σαλόνι τον απορρίπτει

1969, Γνωρίζει την Hortence Fiquet, που ποζάρει ως μοντέλο.  Εγκαινιάζεται η Διώρυγα του Σουέζ

1870 Γαλλο-Πρωσικός Πόλεμος, Παραίτηση του Ναπολέοντα Γ’ κηρύσσεται η Τρίτη Δημοκρατία

1871, Γεννιέται ο γιος του Πωλ.  Μετακομίζει στο Auvers-sur-Oise, όπου ζει στο σπίτι του γιατρού Gachet.  Κομμούνα του Παρισιού.

1873, Γνωρίζει στο Παρίσι τον έμπορο χρωμάτων Tanquy.  Δημιουργείται η Ανώνυμη Εταιρία Ζωγράφων, χαρακτών, γλυπτών

1874, Συμμετέχει στην έκθεση των ιμπρεσιονιστών με τον πίνακα «μια μοντέρνα Ολυμπία».  Πρώτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών στο ατελιέ του φωτογράφου Nadar

1877, Εκθέτει για τελευταία φορά με τους ιμπρεσιονιστές

1878, Περνά ένα χρόνο στον νότια Γαλλία μαζί με την Hortence και τον γιο τους Πωλ.  Δουλεύει πολύ με τον Πισαρό

1880, Γνωρίζει τον Huysmans στο Medan στο σπίτι του Ζολά

1881, Γνωρίζει τον Γκωγκέν στο σπίτι του Πισαρό στο Pontoise.  Έκτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών.  Στο Μανέ απονέμεται ο Σταυρός της Λεγεώνας της Τιμής

1882, Χειμώνας στο L’ Estaque, όπου τον επισκέπτεται ο Ρενουάρ.  Έβδομη έκθεση των ιμπρεσιονιστών

1884, Ο Γκωγκέν και ο Σινιάκ αγοράζουν πίνακές του.  Αναδρομική έκθεση του Μανέ στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού.

1886, Παντρεύεται με την Hortence Fiquet.  Ο Ζολά δημοσιεύει το έργο

1889, Παρουσιάζει το σπίτι του κρεμασμένου στην διεθνή Έκθεση του Παρισιού.  Ο Μονέ συγκεντρώνει χρήματα για να δωρίσει στο Λούβρο την Ολυμπία του Μανέ

1895, ‘Εκθέτει έργα του στην γκαλερί Βολάρ.  Ο Βολάρ θα εμπορεύεται στο εξής τα έργα του.  Ξεσπά στην Γαλλία η υπόθεση Ντρέϊφους

1897, Πεθαίνει η μητέρα του, ζωγραφίζει το όρος Sainte-Victoire.  O Ζολά γράφει το Κατηγορώ

1900, Έκθεση ορισμένων έργων του στο Βερολίνο, στην γκαλερί Cassirer

1903, Εκθέτει έργα του στην Βιέννη και το Βερολίνο

1904, Το Φθινοπωρινό Σαλόνι του αφιερώνει μια ολόκληρη αίθουσα με 30 πίνακες και 2 σχέδια

1905, Πρώτη έκθεση των Φωβ στο Παρίσι

1906, Τον Οκτώβριο αρρωσταίνει βαριά, όταν ξεσπά μια καταιγίδα την ώρα που ζωγραφίζει στο ύπαιθρο.  Πεθαίνει στις 22 Οκτωβρίου.  Το δικαστήριο αποκαθιστά τον λοχαγό Ντρέϊφους

1907, Μεγάλη έκθεση στο Φθινοπωρινό Σαλόνι στην μνήμη του.  Ο Πικάσο φιλοτεχνεί τις Δεσποινίδες της οδού Αβινιον.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Γαλάνη Λάμπρου (Επιμέλεια)2005: Cezanne μτφρ. Διαμαντοπούλου Αιμιλία σειρά: ArtBook, εκδ. ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ, Electa, ΗΜΕΡΗΣΙΑ
• Lapenta Stefania(κείμενα)2006: Σεζάν, Νο 12, μτφρ. Ισμήνη Κανσή, σειρά: οι μεγάλοι ζωγράφοι βιβλιοθήκη τέχνης Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ